Lezing Henco van Capelleveen: Wie was die man

Wie was die man, beelden van Jezus door de eeuwen heen

Kunst en geloof kunnen samen tot mooie dingen leiden. De Mattheus Passion van J. S. Bach is hier misschien wel het grootste voorbeeld van. Ook in de beeldende kunst heeft deze relatie tot meesterwerken geleid. 
In deze veertigdagentijd, waarin het christelijk geloof stilstaat bij de lijdensweg van Jezus, wil ik beelden van Jezus door de eeuwen heen laten zien. Interessant is te ontdekken hoe deze verbeelding door de eeuwen heen verandert. De vraag wie Jezus is, wordt door een veelheid aan factoren bepaald. Individuele verlangens van gelovigen, de leer van de kerk, de individuele beleving van kunstenaars. 
De christelijke kunst is niet geboren uit een verlangen om Jezus af te beelden. Het is veel meer de nood van mensen om op een of andere manier hun geloof een visuele uitdrukking te geven. De afbeeldingen uit de eerste eeuw zijn dan ook symbolen. Vervolgens worden de Romeinse afbeeldingen gebruikt voor het christelijk ideeëngoed. Als het christendom het geloof van het Romeinse rijk wordt, worden de afbeeldingen van Jezus keizerlijk. Het middeleeuwse landschap van Europa wordt bepaald door steden en burchten en kloosters en ridders en bisschoppen en hun onderlinge strijd. Het kruis van Jezus past zich hierbij aan en wordt een soort ridderzwaard. Jezus heerst en oordeelt en strijdt. Vermalen door die strijd en gekweld door honger en epidemieën ontdekt het volk na de middeleeuwen Jezus aan het kruis. Bij de lijdende Jezus kan de lijdende mens terecht, veel meer dan bij de oordelende rechter. Uit die tijd stamt het koorkruisbeeld van de abdijkerk van Seckau; een ontroerend mooie compositie van de stervende Jezus, tussen zijn moeder en de evangelist Johannes. Dit straalt grote sereniteit uit. Vanaf de 16de eeuw wordt Jezus mens onder de mensen. Anatomische verhoudingen zijn dan belangrijk, daarvoor prevaleerde de theologische functie. In de tijd van de contrareformatie en barok grijpt de kerk in reactie op de verlichting en haar rede terug naar het mystieke. De kunst moet de zielen van de gelovigen weer verleiden tot geloof met suikerzoete romantische beelden. De kerkelijke kunst gaat in dit spoor verder en verwordt daarna tot kitsch. De kunstenaars die Jezus verbeelden doen dit helemaal los van kerk en leer. Schilders als Georges Rouault aan de ene kant, Mark Rothko aan de andere kant volgen hun eigen hart. Wat dit voor de verbeelding van Jezus betekent is de kern van mijn lezing. 
We zullen ook nog kijken naar een schilderij van Vincent van Gogh, een fotocollage van John Heartfield en een studieobject van Jean-Michel Alberola om te zien hoe kunst een antwoord probeert te geven op het leed en het lijden in de wereld.

Henco van Capelleveen:
Deze lezing is geen les kunstgeschiedenis in de zin van stromingen en technieken. Ik ben geen kunstkenner. Het is ook geen verdediging van geloof met mooie beelden, al ben ik wel dominee. Het is het volgen van een spoor van hoop en zin door de geschiedenis. Het rauwe lijden in de wereld kennen we van de journaalbeelden. De kunst toont ons wat mede-lijden is en wekt zo beelden om mee verder te komen.

U bent van harte welkom in Kunstkerk Heerhugowaard, Stationsweg 53 in Heerhugowaard. Voor openingstijden zie: www.kunstkerkheerhugowaard.nl/openingstijden